هرباریوم

معرفی هرباریوم

احداث هرباریوم مرکزی ایران به منظور ایجاد زمینه مناسب برای انجام تحقیقات گیاه‌شناسی انجام شد. تیم‌های تحقیقاتی و متخصصین گیاه‌شناسی به منظور تاسیس و تکمیل هرباریوم که در واقع بستر انجام تحقیقات گیاه‌شناسی است به مناطق مختلف کشور مسافرت و اقدام به جمعآوری نمونه‌های گیاهی نمودند. تشکیل و توسعه و اداره این هرباریوم بزرگ مرهون تلاش‌های افراد متخصص بهویژه دکتر مصطفی اسدی، مهندس پرویز باباخانلو، دکتر زیبا جم‌زاد، دکتر علی‌اصغر معصومی، دکتر ولی‌اله مظفریان، پروفسور پیر وندلبو و پروفسور رونه‌مارک بوده است. جمع آوری و شناسایی گیاهان تا کنون ادامه یافته است به طوری که هرباریوم مذکور بزرگترین هرباریوم ایران با متجاوز از یکصد و نود هزار نمونه گیاهی است.

این هرباریوم جزو سرمایه‌های ملی کشور محسوب میشود که برای همیشه بستر انجام تحقیقات گیاه‌شناسی کشور و حتی جهان خواهد بود. این اسناد علمی، پایه و ماده اولیه انجام طرح‌های تحقیقاتی مختلف از جمله فلور ایران، مطالعات سیستماتیک ملکولی، گرده‌شناسی، آناتومی و سایر زمینه‌های علوم زیستی هستند. به موازات احداث هرباریوم مرکزی ایران، کتابخانه اختصاصی گیاه‌شناسی دایر گردید که یقیناً جزو غنی‌ترین کتابخانه‌های گیاه‌شناسی کشور محسوب میشود. شایان ذکر است که هرباریوم مرکزی ایران شامل مجموعه‌ای از هرباریوم گیاهان گلدار، گیاهان بی‌گل و همچنین موزه دیرینه‌شناسی نیز می‌باشد.

اهداف تشکیل هرباریوم

فراهم آوردن مجموعه‌ای از منابع علمی استاندارد برای نامگذاری گیاهان اعم از تکراری و جدید.
بررسی محلهای حضور یک تاکسون درطبیعت و نشان دادن گستره انتشار آن.
فراهم آوردن نمونه‌های گیاهی یک منطقه
فراهم آوردن نمونه‌های گیاهی برای کسانی که روی تاکسون ویژه‌ای در سطح یک کشور، قاره یا کره زمین کار می‌کنند.
هدایت پایان‌نامه‌های کارشناسی‌ارشد و دکتری در زمینه رده‌بندی گیاهان بی‌گل.
نگهداری از نمونه‌های تایپ (Types Species)،
تشویق مردم به حفظ حیات گیاهان بی‌گل از راه برنامه‌های آموزشی، شناساندن و معرفی این گیاهان.
امانت دادن گیاهان به مؤسسات یا مراکز علمی-پژوهشی و سایر سازمانهای درخواست کننده بر طبق موازین و مقررات مربوطه
مبادله نمونه‌های هرباریومی با هرباریوم‌های دیگر جهان

هرباریوم مرکزی (گل دار، بی گل ، دیرینه شناسی)

هرباریوم گل‌دار:

هرباریوم مرکزی ایران با هدف فراهم‌سازی بستر مناسب برای انجام تحقیقات گیاه‌شناسی توسط تیم‌های پژوهشی و متخصصان این حوزه تأسیس شد.
در سال ۱۳۴۷ تقریباً هم‌زمان دو هرباریوم در مؤسسه گیاه‌شناسی ایران و مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور احداث شد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در هم ادغام و سپس نام هرباریوم مرکزی ایران را به خود گرفت. تشکیل، توسعه و اداره این مجموعه بزرگ، مرهون تلاش‌های ارزشمند جمعی از دانشمندان و کارشناسان برجسته از جمله مهندس پرویز باباخانلو، دکتر مصطفی اسدی، دکتر علی‌اصغر معصومی، دکتر ولی‌اله مظفریان، دکتر زیبا جم‌زاد، پروفسور پیر وندلبو و پروفسور رونه مارک است. از نظر معماری، ساختمان هرباریوم مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور از زیباترین و منحصربه‌فردترین هرباریوم‌های منطقه به‌شمار می‌رود. از جنبه علمی نیز، به همت اعضای هیئت علمی و پژوهشگران برجسته ایرانی و خارجی، این مؤسسه به مرکزی علمی در سطح بین‌المللی تبدیل شده است. هرباریوم مرکزی ایران با نام اختصاری TARI در فهرست جهانی هرباریوم‌ها ثبت شده و تاکنون بیش از ۱۹۰٬۰۰۰ نمونه گیاهی در آن جمع‌آوری و شناسایی شده است. این مجموعه بزرگ‌ترین هرباریوم ایران و از سرمایه‌های علمی و ملی کشور به‌شمار می‌رود و برای همیشه بستر اجرای پژوهش‌های گیاه‌شناسی در ایران و حتی در سطح جهانی خواهد بود. مجموعه نمونه‌های علمی این هرباریوم، پایه و ماده اولیه انجام طرح‌های پژوهشی گوناگون از جمله فلور ایران، مطالعات سیستماتیک مولکولی، گرده‌شناسی، آناتومی گیاهی و سایر شاخه‌های علوم زیستی هستند. به موازات تأسیس هرباریوم، کتابخانه تخصصی گیاه‌شناسی نیز ایجاد شد که امروزه از غنی‌ترین کتابخانه‌های گیاه‌شناسی کشور محسوب می‌شود . در حدود سال ۱۳۵۳، مرحوم پروفسور پیر وندلبو، گیاه‌شناس برجسته نروژی، به‌عنوان مشاور گیاه‌شناسی مؤسسه دعوت به همکاری شد. حضور او آغازگر تحولات بنیادین در تکمیل و توسعه تحقیقات گیاه‌شناسی در ایران بود.

هرباریوم بی‌گل:

مجموعه گیاهان بی‌گل یکی از بخش‌های تخصصی و ارزشمند هرباریوم مرکزی ایران (TARI) در مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور است که در قالب طرح‌های ملی تحقیقاتی از سال ۱۳۸۰ تأسیس شده است. این مجموعه شامل چهار بخش اصلی گلسنگ‌ها، خزه‌ها، جلبک‌ها و دیاتومه‌ها است و با هدف گردآوری، شناسایی، نگهداری و مطالعه علمی این گروه‌های گیاهی فعالیت می‌کند.

گیاهان بی‌گل بخشی مهم از فلور ایران را تشکیل می‌دهند و در پایداری اکوسیستم‌ها، حفظ تنوع زیستی و ارزیابی وضعیت زیست‌محیطی کشور نقش اساسی دارند.

در حال حاضر، مجموعه گیاهان بی‌گل هرباریوم مرکزی ایران شامل بیش از ۱۶۶۰۹ نمونه گلسنگ، ۵۹۰۰ نمونه خزه، ۲۰۱۸ نمونه جلبک و ۲۰۰۰ نمونه دیاتومه است که به‌صورت استاندارد نگهداری می‌شوند.
مجموعه گلسنگ‌ها به‌عنوان نخستین هرباریوم تخصصی گلسنگ در کشور شناخته می‌شود.
مجموعه خزه‌ها شامل نمونه‌هایی از مناطق گوناگون ایران، به‌ویژه جنگل‌های شمال و مناطق کوهستانی است.
در مجموعه جلبک‌ها نمونه‌هایی از جلبک‌های آب‌های شور و شیرین کشور نگهداری می‌شود.
بخش دیاتومه‌ها نیز شامل بیش از ۲۰۰۰ لام دائمی‌شده از اکوسیستم‌های آبی مختلف ایران است.

این مجموعه در سال ۱۳۹۷ به محل جدیدی با زیربنای حدود ۱۵۰ متر مربع منتقل شد و اکنون دارای تجهیزات استاندارد، امکانات آزمایشگاهی و سیستم بایگانی ریلی مدرن برای نگهداری بیش از ۵۰٬۰۰۰ نمونه گیاهی است.

مجموعه گیاهان بی‌گل هرباریوم مرکزی ایران، به‌عنوان مرجع ملی در زمینه‌ی مطالعات تاکسونومی، بوم‌شناسی، ارزیابی کیفیت محیط و پایش زیستی، نقشی بنیادین در شناخت، حفاظت و بهره‌برداری پایدار از تنوع گیاهی کشور ایران ایفا می‌کند و از سرمایه‌های علمی و طبیعی ارزشمند این سرزمین به‌شمار می‌رود.

هرباریوم دیرینه‌شناسی:

ایران از نظر گیاهان دیرینه بسیار غنی و دارای مجموعه بسیار متنوعی از انواع فسیلهای گیاهی و پالینومورفها میباشد. از آنجایی که به وجود آمدن ماکرو میکروفسیلهای گیاهی نیاز به شرایط خاص و گذشت زمان طولانی دارد، در این راستا، گروه دیرینه‌شناسی گیاهی با اهداف زیر در سال ۱۳۸۷ در بخش تحقیقات گیاه‌شناسی راه‌اندازی گردید.

1- شناسایی گونه‌های گیاهی، مطالعه تنوع زیستی و بازسازی پوشش گیاهی دیرینه

2- بازسازی محیط رسوب‌گذاری و آب و هوای دیرینه

3- بازسازی جغرافیای دیرینه بر اساس گونه‌های گیاهی موجود

4- حفظ و نگهداری ذخایر ژنتیکی دیرینه با احداث کلکسیون دیرینه‌شناسی گیاهی.

کلکسیون دیرینه‌‌شناسی گیاهی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در سال ۱۳۹۷ به همّت خانم مهندس فدایی‌خجسته و خانم دکتر فیروزه هاشمی‌یزدی احداث گردید. این کلکسیون دارای دو قسمت نمایشی و مخزن نگهداری نمونه‌های ماکروفسیلی و میکروفسیلی می‌باشد. در حال حاضر، در قسمت نمایشی 140 نمونه ماکروفسیل‌گیاهی دوران دوم زمین شناسی (اهدایی از طرف خانم‌ها طغرایی و هاشمی‌یزدی) در معرض دید علاقه‌مندان قرار دارد. در قسمت مخزن نیز تاکنون حدود 1100 نمونه ماکروفسیل گیاهی (شناسایی شده توسط خانم‌ها طغرایی و هاشمی‌یزدی) و 1000 اسلاید پالینولوژی (تهیه شده توسط خانم‌‌ها کلنات و هاشمی یزدی) موجود است.

همچنین آزمایشگاه پالینولوژی با هدف آماده‌سازی اسلایدهای پالینولوژی در سال 1399 در این گروه راه‌ا‌ندازی شد.